Een aantal jaar geleden was het daar ineens: aandacht voor het levenstestament. Naast het notariaat en banken hebben inmiddels ook allerlei andere partijen zich op dit onderwerp gestort. Zoals recentelijk bij het consumentenprogramma Kassa bleek, helaas niet allemaal met evenveel deskundigheid. Wat is het nou eigenlijk, dat levenstestament? En wat heb je eraan? Tijd voor opheldering.

In de eerste plaats blijkt de naam ‘levenstestament’ een bron van verwarring. Niet gek als je je bedenkt dat je in een’ testament’ zaken regelt voor nà je overlijden. Wie je erfgenamen worden of je nalatenschap voor je afwikkelt bijvoorbeeld. Een levenstestament heeft hier niets mee van doen. Met een levenstestament regel je namelijk wie er voor jou mag en kàn handelen op momenten dat je dat zelf niet (meer) kunt, maar waarop je dus zeker nog wel springlevend bent.

In een tijd waarin het aantal mensen met dementie of andere vormen van alzheimer toeneemt is het logisch dat de associatie met ‘wilsonbekwaamheid’ snel is gelegd. Maar er zijn ook andere momenten denkbaar waarop je je eigen zaken (tijdelijk) niet kunt behartigen. Die situaties doen zich vaker voor dan je denkt en hebben niet altijd dezelfde impact. Zo hebben we allemaal weleens meegemaakt dat er een op naam gesteld pakje werd bezorgd waarvoor getekend moest worden. Een huisgenoot, zelfs je partner of kind, mag dat officieel niet voor jou doen. Nou knijpt de postbode misschien nog weleens een oogje toe, maar de situatie wordt anders als je partner wegens een coma of dementie langdurig niet meer aanspreekbaar is en het door omstandigheden nodig mocht zijn om jullie huis te verkopen. Dat is onmogelijk zonder de instemming van je partner waardoor de tussenkomst van de rechter nodig is.

Maar er zijn ook minder ingrijpende momenten denkbaar waarop het prettig is dat iemand jou kan vertegenwoordigen als je daartoe zelf niet in de gelegenheid bent. Bijvoorbeeld door een verblijf in het buitenland of in het ziekenhuis. Stel je eens voor dat daar morgen sprake van zou zijn. Wat moet er dan gebeuren, wie betaalt jouw rekeningen of regelt je bankzaken? Zeker nu de regels op het gebied van privacy toenemen, wordt het steeds lastiger voor een ander om dan zonder volmacht iets voor je te kunnen betekenen.

Ter geruststelling, als je echt niet meer goed voor jezelf kunt zorgen, dan is het mogelijk dat er bewind, mentorschap of curatele voor je wordt aangevraagd. Een rechter benoemt dan iemand die jouw financiële en/of medische belangen voor je behartigt. Dit kan een naaste of een professional zijn en hij of zij legt met regelmaat verantwoording af aan die rechter. Er is dus een vangnet. Maar dit vangnet kent helaas ook zijn nadelen. Zo kunnen de procedures tijdrovend zijn en kosten met zich meebrengen. En het feit dat jij niet zelf, maar de rechter iemand aanwijst, is voor veel mensen een reden om de touwtjes in eigen handen te nemen. Dan biedt een levenstestament perspectief.

In een levenstestament benoem je namelijk zelf een of meerdere personen die jou mogen vertegenwoordigen op momenten dat dat nodig is. Die volmacht kan gelijk ingaan maar ook pas van kracht worden als zich een bepaalde situatie voordoet. Als je voor deze laatste optie kiest, zal je goed moeten omschrijven wanneer er van die genoemde situatie sprake is en hoe dat moet worden getoetst. Op die manier bouw je een voorbehoud in. Doe je dit niet dan kan de gevolmachtigde gelijk voor je handelen, maar hoeft dat natuurlijk niet te doen als daar nog geen reden voor is.

Bij een levenstestament denk je misschien aan een uitgebreid en deftig document. Maar feitelijk is het niet meer dan één of twee volmachten, een voor financiële en een voor je medische aangelegenheden. Hierin leg je vast wie jou mag vertegenwoordigen.. Deze volmachten kunnen worden aangevuld met instructies en persoonlijke wensen. Je beschrijft daarin hoe je wilt dat degene handelt die jij aanwijst om deze rol voor jou te vervullen. Hierbij kan je net zoveel wensen opnemen als je maar wilt. Of het verstandig is om dat heel gedetailleerd te doen is de vraag. Want wat doe je als je hebt opgenomen dat de buren op je kat moet passen als er wat met jou gebeurt maar je ineens een nieuwe buurvrouw krijgt die een enorme hekel aan huisdieren blijkt te hebben? Het is niet fijn als zulke veranderingen ertoe leiden dat je je levenstestament aan moet passen. Het kan dus praktischer zijn om dergelijke keuzes aan je gevolmachtigde over te laten of anders op te nemen in een separaat document.

Voor een volmacht hoef je niet persé naar de notaris. Met name een medische volmacht valt ook makkelijk zelf op te stellen en ‘onderhands’ aan iemand te geven. Maar omdat het denkbaar is dat jouw gevolmachtigde ook voor jou moet kunnen handelen bij partijen die specifieke eisen stellen aan de manier waarop de volmacht is opgesteld, zoals een bank, is het raadzaam om dit wel door een notaris te laten doen. Dit levert wat kosten op, maar je weet dan ook wel zeker dat jouw gevolmachtigde serieus genomen wordt en daadwerkelijk voor je aan de slag kan gaan.

So far, so good. Maar er zijn ook aandachtspunten. Want wìe ga je benoemen in je volmacht? Vertrouw je hem of haar volledig? En is hij of zij goed thuis in dingen die je vraagt voor jou te doen? Het is mogelijk om meerdere personen op te nemen, bijvoorbeeld een andere persoon voor je medische dan voor je financiële aangelegenheden. Vraag je dan ook wel af of deze mensen met elkaar door een deur kunnen. En beperk je hen in de volmacht tot deze specifieke taken of spreek je dat aanvullend met hen af? Ook niet onbelangrijk, maar wat in de praktijk vaak lastig bespreekbaar blijkt, is of de gevolmachtigde een vergoeding krijgt voor al het werk dat hij of zij voor je doet. En wat als de persoon die je gekozen hebt op het moment dat je hem nodig hebt, niet in staat is om iets voor je te beteken?  Een mogelijkheid is om voor die situatie een tweede of een opvolgend gevolmachtigde in je levenstestament op te nemen. Maar dat betekent dus wel dat je meer mensen om je heen moet hebben die je dit vertrouwen durft te geven. Zijn die er niet, wijk dan uit naar een gerenommeerde professionele partij.

Aan een goed levenstestament gaan dus wel wat belangrijke keuzes vooraf. Voor het succes van de volmacht is daarnaast nog een ander aspect bijzonder belangrijk: goede communicatie!

Vertel je naasten over je levenstestament en over de keuzes die je hebt gemaakt. Een volmacht kan deuren openen, maar ook scheve ogen zetten of zelfs tot verdriet of familieruzies leiden. Als een moeder maar aan een van haar kinderen een algemene volmacht geeft, kunnen de anderen zich buitengesloten voelen of zelfs in twijfel trekken of dit wel haar vrije keuze is geweest. En niets is minder dankbaar dan naar eer en geweten uitvoering geven aan een volmacht om vervolgens door familieleden te worden gewantrouwd. Een goed gesprek over je levenstestament met alle betrokkenen, kan veel gedoe en verdriet voorkomen.

En dan is er nog het toezicht. Misschien wel het meest heikele punt. Want als je je bedenkt dat een volmacht een ander de mogelijkheid geeft om álles voor jou te doen dan is het niet gek dat hij of zij daarvoor ook rekening en verantwoording aflegt. In eerste instantie zal hij dat doen aan jouzelf, maar wellicht dat dat op een gegeven moment niet meer (goed) kan. Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat er sprake is van toenemende dementie. De uitvoering van het levenstestament bij het ene kind leggen en de controle op deze werkzaamheden bij het andere kind kan voor spanningen zorgen. Maar zonder toezicht kunnen de overige familieleden of andere naasten zich buiten spel gezet voelen en ook niet ingrijpen als daartoe aanleiding zou zijn. Denk dus goed na over de manier waarop je hieraan vorm wilt geven. Het toezicht kan ook prima uitgevoerd worden door een externe partij. Die staat op iets meer afstand en kan situaties objectiever beoordelen. Overigens is toezicht niet alleen van belang om financieel misbruik te voorkomen, ook voor de degene die uitvoering geeft aan het levenstestament kan het heel prettig zijn om regelmatig verantwoording af te leggen en goedkeuring te krijgen voor hetgeen hij of zij uit hoofde van de volmacht doet.

Wil jij niet afhankelijk zijn van een vangnet maar zelf de touwtjes in handen houden, wacht dan niet tot later, maar stel een goed levenstestament op. Denk na over de keuzes die je daarbij hebt en over de manier waarop je aan toezicht vorm wilt geven. Laat je hierin zo nodig adviseren of begeleiden. Bespreek je keuzes vervolgens met je naasten en breng je levenstestament onder de aandacht van je huisarts en financiële instellingen. 

Samenvattend: of het levenstestament een zinnig instrument is of een onzinnige kostenpost en een bron van verdriet hangt af van de aandacht die eraan wordt besteed. Een ondoordacht levenstestament waarbij het vertrouwen bij de verkeerde personen wordt gelegd, lastige onderwerpen uit de weg zijn gegaan of goed toezicht ontbreekt kan bijdragen aan onwenselijke praktijken of zelfs financieel misbruik. Een met zorg opgesteld levenstestament, waarbij vertrouwen wordt gesteld in de juiste personen vormt daarentegen een groot voordeel. Het maakt het mogelijk dat naasten of een aangewezen gevolmachtigde direct voor je kunnen handelen, daadwerkelijk iets voor je kunnen betekenen en dat belangen worden behartigd op een betrokken en zorgvuldige manier. Goede communicatie en secuur vormgegeven toezicht kunnen daarbij onnodige spanningen of financieel misbruik voorkomen.

Irma van Delden-Komdeur is financieel adviseur en (levens)executeur bij Komdeur Personal Finance